Việc làm cho người khuyết tật – Bài toán chưa có lời giải!

Hành lang pháp lý đã hoàn thiện.

Bộ luật Lao động của Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sửa đổi, bổ sung năm 2012 khẳng định: “Nhà nước bảo trợ quyền lao động, tự tạo việc làm của lao động là người khuyết tật, có chính sách khuyến khích và ưu đãi người sử dụng lao động tạo việc làm và nhận lao động là người khuyết tật vào làm việc, theo quy định của Luật người khuyết tật” (Khoản 1 Điều 176). Quyền làm việc của lao động khuyết tật là tiền đề tạo ra cơ hội và động lực cho người khuyết tật tìm kiếm việc làm, có cơ hội khẳng định bản thân, tự lập trong cuộc sống, tạo ra thu nhập để không phải dựa dẫm vào gia đình, người thân.

Luật Người khuyết tật năm 2010 và Nghị định số 28/2012/NĐ - CP của Chính phủ hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Người khuyết tật đã có những quy định chi tiết về dạy nghề và việc làm đối với người khuyết tật. Theo đó, Nhà nước đảm bảo, tạo điều kiện tối đa cho người khuyết tật được lựa chọn, tư vấn và học nghề, làm việc theo khả năng, sức khỏe của mình; cơ sở dạy nghề, tổ chức dạy nghề phải đảm bảo điều kiện dạy nghề; cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân, không được từ chối tuyển dụng những người lao động khuyết tật có đủ tiêu chuẩn…

Ngoài ra, Bộ luật Lao động còn có các quy định cụ thể về cơ sở dạy nghề, cơ sở kinh doanh cho người khuyết tật; quy định về quỹ việc làm cho người khuyết tật; quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi dành cho người khuyết tật; quy định về an toàn lao động, vệ sinh lao động đối với người khuyết tật...

Thông qua các chính sách đó, có thể thấy, Đảng và nhà nước  rất chú trọng quan tâm đến vấn đề giải quyết việc làm cho người khuyết tật.

Khi doanh nghiệp không mặn mà.

Tuy nhiên trên thực tế, đối với lao động là người khuyết tật, việc làm vẫn đang là một vấn đề lớn chưa có giải đáp hữu hiệu.

Nghị định 81/CP của Chính phủ quy định, các doanh nghiệp phải nhận 2-3% Người khuyết tật vào làm việc tùy ngành nghề, hoặc phải đóng một khoản tiền trên cơ sở người khuyết tật còn chưa nhận đủ vào cơ quan đơn vị để làm việc theo quy định về Quỹ việc làm dành cho người khuyết tật.

Nhưng theo giám sát của Ủy ban Về các vấn để xã hội của Quốc hội thì số nơi làm tốt quy định này chỉ đếm trên đầu ngón tay, còn lại hầu như rất ít các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh thực hiện. Hiện nay, chỉ mới có 8 tỉnh thực hiện Quỹ việc làm dành cho Người khuyết tật, nhưng không có cơ quan nào giám sát việc doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ cho Quỹ này.

Chương trình "Khảo sát doanh nghiệp về việc làm của người khuyết tật" tại gần 10 tỉnh, thành phố và 100 doanh nghiệp do Hiệp hội Doanh nghiệp của thương binh và Người khuyết tật (VAIDE) và các cơ quan chức năng thực hiện cho thấy, phần lớn các doanh nghiệp đều "ngại" nhận người lao động vào làm việc, mặc dù 1/2 số doanh nghiệp được khảo sát cho biết, họ biết Nghị định 81/CP, Pháp lệnh về người khuyết tật và chế độ làm việc 7 giờ/ngày. Điều này cho thấy, các doanh nghiệp còn chưa mặn mà với việc tuyển dụng người khuyết tật, tình trạng phân biệt đối xử giữa người khuyết tật với người bình thường vẫn còn diễn ra phổ biến ở nhiều nơi.

Số liệu thống kê của Thư viện Khoa học tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh cũng cho thấy, tỷ lệ người khuyết tật có nhu cầu lao động, song chưa có việc làm trên cả nước chiếm khoảng 30%.

Nguyên nhân và rào cản.

Theo thống kê, có khoảng  41% người khuyết tật từ 6 tuổi trở lên không biết chữ, 6% người khuyết tật học hết bậc Trung học phổ thông, trên 20% có trình độ Trung học cơ sở. Như vậy, có thể thấy, trình độ văn hóa của người khuyết tật hầu như còn ở mức rất thấp. Trong khi đó, muốn có nghề, có việc làm thì phải có trình độ văn hóa nhất định.

Đánh giá của nhiều đại biểu cho biết, phần lớn người khuyết tật hiện nay được đào tạo nghề trong thời gian 3 tháng nên họ chỉ tạm biết nghề chứ không thể sống được bằng nghề. Hầu hết người khuyết tật hiện nay có việc làm không ổn định, chủ yếu là làm trong các tổ chức nhân đạo, các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, các cơ sở massage...

Rào cản giao thông cũng là thách thức không nhỏ. Quy định cấm xe 3 bánh chở hàng, nhưng đồng thời lại chưa có giải pháp tháo gỡ thỏa đáng khiến một bộ phận người khuyết tật sống bằng nghề chở hàng xe ba bánh mất việc, không có thu nhập và cũng chưa chuyển đổi nghề khác phù hợp. Đi lại bằng giao thông công cộng thì xe buýt không tiếp cận được, thái độ phục vụ còn thờ ơ. Đến đi lại bằng đường hàng không còn trường hợp bị từ chối phục vụ. Khó khăn trong đi lại đồng nghĩa với khó khăn tìm kiếm việc làm (trừ một số người làm trong lĩnh vực công nghệ thông tin, nhận gia công tại nhà....)

Rào cản về môi trường xây dựng như: Trụ sở nơi làm việc, cơ sở học nghề không có lối đi dành riêng cho người khuyết tật. Rào cản về nhận thức khi hầu hết chủ doanh nghiệp cho rằng sử dụng người khuyết tật sẽ thêm nặng trách nhiệm, tốn kém. Ở địa phương vẫn tồn tại nhận thức giải việc làm cho người lành còn chưa xong, làm sao lo được cho người khuyết tật. Nhận thức này sai lầm, vì tình trạng thất nghiệp là một tồn tại xã hội, không giải quyết triệt để được. Nếu việc gì cũng phải chờ lo cho xong người lành mới đến người khuyết tật thì họ không bao giờ có cơ hội việc làm.

Quy định người khuyết tật làm việc 7h/ngày khiến nhiều doanh nghiệp ngại tuyển dụng người khuyết tật vì không đảm bảo hoạt động sản xuất bình thường. Với một số công việc đòi hỏi trình độ cao, người khuyết tật có thể đáp ứng nhưng không được sự quan tâm đào tạo. Người khuyết tật tự tạo việc làm gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận vốn vì vay Ngân hàng Chính sách thì không có tài sản thế chấp, thủ tục vay vốn phức tạp....

Bên cạnh đó, không ít doanh nghiệp còn có thái độ và tâm lý e ngại dành cho người khuyết tật trong quá trình tuyển dụng, các nhà tuyển dụng sẽ phải cân nhắc xem liệu người khuyết tật có thể đảm nhận tốt vai trò mà doanh nghiệp đề ra không, có nhanh nhẹn được như người bình thường không. Giữa người lao động là người khuyết tật và người lao động là người bình thường, cơ hội việc làm luôn nghiêng về người bình thường.

Ngoài ra, điều kiện làm việc còn chưa phù hợp với sức khỏe của người khuyết tật. Nhiều doanh nghiệp đặt trụ sở tại các cao ốc hoặc vùng ngoại thành, khiến việc đi lại của người khuyết tật gặp nhiều khó khăn. Đó là chưa kể đến mức thu nhập bình quân của người lao động khuyết tật chỉ khoảng 2,5 - 3 triệu đồng, còn thấp so với yêu cầu trang trải cuộc sống hiện nay. Muốn kiếm thêm thu nhập, họ phải cố gắng làm thêm, tăng ca, nhưng sức khỏe lại không đảm bảo. Do đó, nhiều người khuyết tật phải bỏ dở công việc mặc dù rất mong muốn ổn định chỗ làm.

Để giải quyết được vô vàn khó khăn trên, đòi hỏi sự nỗ lực, phối hợp của tất cả các cấp, ngành, đơn vị liên quan, bản thân người khuyết tật, mà trên hết là bắt nguồn từ việc thay đổi cái nhìn toàn diện của doanh nghiệp về sự bình đẳng đối với người khuyết tật trong quá trình tuyển dụng. Họ không chỉ là đối tượng cần ưu tiên, mà còn là những lao động đầy tiềm năng. Tuyển dụng người khuyết tật không phải là làm từ thiện, mà vì năng lực của họ đáp ứng được yêu cầu công việc, đồng thời cũng là tạo điều kiện cho họ hòa nhập tốt hơn.

Nên chăng, các ngành, các cấp cần có giải pháp hiệu quả hơn để vấn đề giải quyết việc làm cho người khuyết tật sớm có chuyển biến tích cực.